Eind 2021 besloot ik mezelf uit te dagen door in 2022 elke maand een kort verhaal te schrijven en te publiceren op mijn website. Vandaag het eerste verhaal. Dit verhaal is geïnspireerd op een artikel in de Drentsche en Asser Courant van 14 september 1897. Het artikel vertelt over een voorval in de Violetsteeg in Groningen. Ik kwam het tegen tijdens het onderzoek voor mijn boek Vergeten Vrouwen – Janne, en dacht toen al dat ik er iets mee wilde doen. Het haalde mijn boek niet, maar dat gaf mij de kans er nu een kort verhaal over te schrijven. Ik ben benieuwd wat je er van vindt. Veel plezier met lezen!
Vergiftiging in de Violetsteeg
‘Moeder, wat goed u weer te zien.’ Pieter kijkt me vrolijk aan als hij door de voordeur mijn woonkamer instapt. Achter zich trekt hij de kleine Jan mee. Zodra de jongen mij ziet rent hij naar me toe en slaat zijn dunne armpjes om me heen. ‘Dag oma,’ schreeuwt hij in mijn oor. Sinds zijn moeder hem heeft verteld dat ik op leeftijd ben en niet meer alles goed kan horen denkt Jan dat hij heel hard moet schreeuwen om zich verstaanbaar te maken. Ik vind het lief dat hij zo zijn best doet en zeg er daarom maar niks van. Misschien mag ik het niet zeggen als oma, maar Jan is mijn liefste kleinkind. Hij is de jongste, vernoemd naar wijlen mijn man en het zorgenkindje van de familie. Toen mijn dochter ruim zes jaar geleden kwam vertellen dat zij en Pieter weer een kind zouden krijgen sloeg de schrik me om het hart. ‘Het komt wel goed, moeder,’ probeerde Anna me gerust te stellen. ‘Het is al zeven keer goed gegaan, dus deze achtste zal ook geen probleem zijn.’ Maar haar bibberige lach vertelde me dat ze met haar woorden vooral zichzelf probeerde te overtuigen. Zo goed ging het de vorige zeven keer namelijk niet. Maar goed, laat ik daar verder niet over uitweiden. Jan heeft me inmiddels losgelaten en kijkt me vragend aan. Ach ja, ik vergeet helemaal ons gebruikelijke ritueel. ‘Wil je wat drinken Jan? Een beetje karnemelk misschien?’ De ogen van het mannetje lichten meteen op. Hij is dol op de karnemelk die de melkboer hier regelmatig brengt. Thuis wordt alleen melk gedronken en daar houdt Jan nou juist niet van. ‘Ik pak het wel even, blijft u maar zitten moeder.’ Pieter staat op en loopt naar het kleine keukentje links van mijn kleine woonkamertje. Het is niet voor niks dat ik hier twee keer het woord klein gebruik en twee keer een verkleinwoord. Het is namelijk echt heel klein. Maar ik mag niet klagen. Ik woon alleen. Mijn buurvrouw Gerda, ook weduwe, woont in eenzelfde soort huis, maar dan met haar drie opgroeiende kinderen. En aan de andere kant wonen de Kooistra’s. Een jong gezin met een dochtertje van vijf.
‘Oma, ik ben al bijna zes en dan mag ik ook naar school.’ Jan onderbreekt mijn gedachten. Het is toch wat, vroeger was ik zo scherp, maar nu ik een oude vrouw ben dwalen mijn gedachten vaak af. Zelfs bij Jan, die mij altijd boeit met zijn enthousiaste verhalen. Hij was al vier toen hij zijn eerste woordjes zei, maar daarna is hij niet meer gestopt met praten. Alsof hij wat in te halen heeft. Jan kijkt er zo naar uit om net als zijn oudere broers en zussen naar school te gaan. Daar gaat hij grote avonturen beleven, dat weet hij zeker. Zijn vader en moeder proberen dat uit zijn hoofd te praten. Ze vinden dat hij het veel te hoog in zijn bol heeft. Alles wat Jan tot nu toe heeft geleerd heeft hem veel meer tijd gekost dan mijn andere kleinkinderen en dus vinden Pieter en Anna dat hij blij moet zijn dat hij naar school kan. Maar ik moedig hem altijd aan. Gewoon proberen Jan, zeg ik dan tegen hem. Je weet niet wat je kunt tot je het probeert. En als het niet lukt, nou, dan weet je dat. ‘Wat fijn Jan, dat je eindelijk naar school mag. Wat wil je daar het allerliefst leren?’ ‘Lezen oma! Ik wil zo graag leren lezen.’ Hij kijkt me met stralende ogen aan. ‘Dan kan ik u voorlezen als uw ogen slechter worden.’ Verbaasd kijk ik hem aan. ‘Hoe kom je daar bij Jan?’ Jan schuift wat ongemakkelijk op zijn stoel heen en weer. Misschien was mijn toon iets te scherp want hij kijkt naar me op met ogen waar tranen in blinken. ‘Nou eh,’ stamelt hij. ‘Moeder zei dat u niet alleen slechter gaat horen, maar ook slechter gaat zien. En toen dacht ik dat dat heel erg is voor u. Want als u niet meer goed kunt zien, kunt u ook niet meer lezen. En daar houdt u juist zo van. Dus ik dacht als ik nou leer lezen, dan kan ik u voorlezen en dan is het helemaal niet erg dat u dat zelf niet meer kunt.’ Mijn hart breekt voor hem. Voor de zoveelste keer. Want ik weet dat het hem heel veel moeite zal kosten om te leren lezen. En vooral ook heel veel tijd. En ik weet ook dat er niet heel veel tijd meer is. Vorige week was ik bij de dokter omdat ik al weken regelmatig heftige buikpijn heb. De dokter onderzocht mij en vertelde daarna, met een serieuze blik vanachter zijn ronde brilletje, dat ik niet lang meer te leven heb. Ik schrok niet van die mededeling, ik voel al een tijdje al dat mijn leven ten einde loopt. Voor mezelf vind ik het ook niet erg. Ik ben tweeënzeventig en heb een goed leven gehad. Ik ben wel klaar om dit leven te verlaten en mij weer bij mijn man, die ik al ruim twintig jaar moet missen, te voegen. Maar voor Jan vind ik het wel erg. Wie moet hem dan straks aanmoedigen, van wie krijgt hij de beker karnemelk waar hij zo van houdt en wie moet hij voorlezen als ik dat niet ben? Die gedachten maken me bijna aan het huilen. ‘Jan, wat ben je toch een schat,’ zeg ik dan snel. Ik zie dat de brok in mijn keel en het vocht in mijn ogen Jan niet ontgaan, maar ik wil niet dat hij er naar vraagt. Ik moet me nu goed houden. Gelukkig komt precies op dat moment Pieter uit het keukentje. ‘Kon je het niet vinden?’ vraag ik. Eigenlijk meer om Jans intelligente blik van mij af te halen dan dat ik echt wil weten wat Pieter zo lang in mijn keukentje heeft gedaan. Want Jan is misschien niet zo snel met leren, maar hij is ook zeker niet dom. Integendeel, Jan heeft vaak veel eerder dan wie dan ook door wat er speelt bij mensen. Hij hoort wat er niet wordt gezegd en ziet wat men eigenlijk niet wil laten zien. Hoe vaak hij niet vroeg of ik verdrietig was terwijl ik me zelf nog niet eens bewust was van mijn gedachten.
Tot mijn verrassing werkt mijn afleidingsmanoeuvre goed. Jan kijkt strak naar zijn vader. Alleen daarom kijk ik ook nog eens goed naar Pieter. Heeft hij nou een kleur gekregen? Het lijkt wel of hij zich wat ongemakkelijk voelt door mijn vraag. ‘Uh jawel hoor,’ zegt hij terwijl hij de beker karnemelk voor Jan op tafel zet. ‘Anna mist een pan en vroeg of ik wilde kijken of die hier misschien is blijven staan. Dus ik heb er naar gezocht, maar geen pan gevonden.’ Hoewel dat in theorie zou kunnen omdat Pieter mij drie keer per week een door Anna gemaakte warme maaltijd brengt, is in de praktijk de kans dat hier een pan is blijven staan erg klein. Anna heeft die namelijk vaak meteen weer nodig en dus schep ik het eten dat Pieter mij brengt altijd meteen op mijn bord zodat hij de pannen weer mee kan nemen. Ik kijk hem dan ook vragend aan, ik geloof zelfs dat ik een wenkbrauw optrek om te laten merken dat ik het een raar verhaal vind. Maar Pieter heeft zijn rug naar me toe gedraaid. ‘Kom Jan, drink gauw je beker leeg. We moeten naar moeder, die had nog meer klusjes voor ons.’ Jan kijkt teleurgesteld, maar doet wat zijn vader zegt. Hij weet wel beter dan zijn vader te negeren. Het is een beste man, die Pieter, maar als zijn kinderen niet naar hem luisteren kan hij soms behoorlijk uit zijn slof schieten. En de dromerige Jan weet dat maar al te goed. Door schade en schande wijs geworden, zeg maar.
Als mijn schoon- en kleinzoon de deur uit zijn pak ik de mand met sokken die ze me hebben gebracht. In ruil voor de warme maaltijden heb ik aangeboden de sokken van het gezin te stoppen. Stel je maar eens voor dat je acht kinderen hebt. Dat betekent weinig tijd en veel, heel veel sokken. Ik wilde iets terug doen voor die maaltijden. Ik hou er niet van om schuld te hebben bij iemand. Anna wilde het eigenlijk niet. ‘Moeder, we brengen u die maaltijden zodat u zelf niet elke dag hoeft te koken.’ Ze keek me onzeker aan toen ze verder ging. ‘U wordt ouder en ik zie hoe moeilijk u loopt.’ Anna weet dat ik er niet van hou als benadrukt wordt dat ik iets niet meer kan. Maar ik weet dat ik haar de kans moet geven iets voor me te doen. Het maakt haar gelukkig. Dus liet ik haar uitpraten en stelde ik alleen het sokken stoppen als voorwaarde. Ik trek de mand naar me toe en pak de eerste sok. Mijn handen hebben dit al zo vaak gedaan dat ik er niet bij na hoef te denken. Dit is het moment waarop ik mijn gedachten vaak laat afdwalen. En dat gebeurt ook. Van de kleine Jan met zijn stralende ogen dwalen ze naar zijn vader die zo lang in het keukentje was. Ik had er nooit wat achter gezocht als Jan hem niet zo had aangestaard toen hij terug kwam. Pieter wist het ook, dat zag ik aan zijn gezicht. Zocht hij iets? Maar wat dan. Hij weet toch waar mijn waardevolle spullen liggen. Nou ja, waardevol. Het horloge van mijn Jan heeft mijn zoon gekregen toen Jan dood ging. Verder heb ik nog een oude familiebijbel en wat zilveren lepeltjes. Die krijgt Anna na mijn dood. Daar heb ik nooit geheimzinnig over gedaan. Bovendien, wat moet hij met mijn spullen. Volgens mij boert hij goed als lompenkoopman. Ik heb Anna niet gehoord over geldproblemen. En ze zouden me dan toch gewoon kunnen vragen. Ik leef zuinig en heb nog een klein spaarpotje voor onvoorziene gebeurtenissen, zodat ik mijn kinderen kan helpen als dat nodig is. Nee, ze weten niet van dat spaarpotje, maar wel dat ik graag help als het nodig is. Nu ik er zo over nadenk vraag ik me wel af of Pieter om hulp zal vragen als hij in de problemen zit. Maar dan zou Anna toch… Of zou hij het haar dan ook verbieden. Ik zal haar er eens naar vragen als ze hier alleen is. Een blik op de sokkenmand leert me dat ik het grootste deel van de sokken al weggewerkt heb tijdens mijn overpeinzingen. Nog even de laatste kindersokjes en dan zal ik maar eens een bordje pap voor mezelf maken. Kan ik meteen even kijken of ik iets raars zie in de keuken.
Een half uur later ga ik weer aan tafel zitten. Het bord pap staat voor me. Zoals altijd gemaakt van karnemelk, wittebrood, anijszaad en een beetje siroop. Ik heb niks raars kunnen ontdekken in de keuken. Ik heb echt goed gekeken. Het kleine keukentje heeft na al die jaren geen geheimen meer voor me en ik hou van orde. Alles heeft een vaste plaats. De lepeltjes lagen nog in de la van de kast, alle potten en pannen stonden nog op hun plek en ook in de voorraadkast zag ik niks raars. Het enige wat opviel was dat de karnemelk nog op het aanrecht stond. Zelf had ik dat meteen weer in de kelder gezet uit angst dat het morgen niet meer goed is, maar Pieter is natuurlijk geen huisvrouw. Ik begin te twijfelen. Heb ik me de ongemakkelijke blik in Pieters ogen verbeeld? Hecht ik te veel waarde aan het feit dat Jan hem zo aanstaarde? Mijn god, ik word toch niet seniel? Mijn handen trillen als ik mijn lepel pak om een hap van mijn pap te nemen. Ja, ik word oud. Ja, mijn lichaam doet niet meer alles wat ik wil. Maar nee, met mijn verstand is niks mis. Pieter deed raar en Jan zag het aan hem. ‘Volluk.’ Ik herken de stem van buurvrouw Kooistra. ‘Kom maar binnen, Jantje. En neem voor jezelf en het meisje een bord pap mee, ik wilde net gaan eten,’ roep ik in de richting van de achterdeur. Regelmatig komt de jonge moeder rond etenstijd even langs. En dat is niet toevallig. Haar man heeft geen vast werk en hoewel hij alles aanpakt wat hij kan krijgen zit hij ook vaak thuis. Dan eten Jantje en haar dochtertje bij mij een bord pap mee. Kooistra zelf komt nooit mee. Jantje heeft me vertelt dat hij zich schaamt dat hij zijn gezin niet kan onderhouden en daarom zelf geen, wat hij noemt, liefdadigheid wil aannemen. Na een diepe zucht om mezelf tot rust te brengen zet ik een glimlach op om de twee te verwelkomen. Jantje en ik eten zwijgend, het meisje zegt af en toe iets tegen de lappenpop die ze tegen zich aangeklemd houdt. Als de borden leeg zijn staan Jantje en haar dochter op. Zoals altijd bedanken ze me uitgebreid, nemen de borden mee naar de keuken en spoelen die af voor ze naar huis gaan.
Ik verplaats me, zoals elke dag, naar de gemakkelijke stoel bij het raam voor een dutje. Pieter dwaalt nog door mijn hoofd maar de warme pap en de drukte van de ochtend maken dat ik toch wegdommel. Ik weet niet hoe lang ik heb geslapen, maar ik schrik wakker als ik een steek in mijn buik voel. Even denk dat het zo’n steek is waaraan ik over niet al te lange tijd dood ga, maar dit is anders. Dit blijft niet bij een steek, dit voelt als een slang van pijn die door mijn darmen kronkelt. Van onder naar boven en weer terug. Ik voel ik een golf van misselijkheid opkomen. Zo snel als ik kan sta ik op, moet even blijven staan om de duizelingen in mijn hoofd de baas te worden – waar komen die nou weer vandaan- en loop dan zo snel ik kan naar mijn keukentje. Ik pak een pan en braak de karnemelkse pap die me zo goed heeft gesmaakt weer uit. Sorry, geen smakelijk verhaal, maar ik kan het niet anders zeggen. Gelukkig heb ik een grote pan gepakt want het blijft niet bij een keer. Ik braak tot er alleen nog gal omhoog komt. Nadat ik de pan heb geleegd en omgespoeld loop ik weer naar mijn stoel, in de hoop nog even te kunnen slapen. Ik zit nog maar net of daar is die slang van pijn weer. Opnieuw moet ik snel zijn. Net op tijd bereik ik het kakhuisje buiten, de details zal ik je besparen. Als dit mijn einde is, dan is het niet best. Ik heb hulp nodig. Ik stap naar buiten en loop de paar passen naar de achterdeur van de buurvrouw. Ik hoop in godsnaam dat ze thuis is. Ik wil hier niet sterven. De deur gaat open en ik dank de god waar ik niet in geloof toch maar even. Ik kan alle hulp gebruiken op dit moment. En baadt het niet dan schaadt het niet, toch? De buurvrouw schrikt zichtbaar als ze mij ziet. Ik kan me zo voorstellen dat ik er niet op mijn best uitzie op dit moment, maar dat ze zo zou schrikken had ik nou ook weer niet verwacht. ‘Kun je me helpen, Gerda?’ vraag ik zachtjes. ‘Natuurlijk, maar wat is er gebeurd?’ Gerda wacht niet op antwoord maar steekt haar arm door die van mij en samen lopen we langzaam terug naar mijn huisje. Ik heb de puf niet om te vertellen wat er aan de hand is. ‘Ik denk dat ik maar naar bed moet,’ zeg ik als Gerda in de woonkamer even blijft staan.
Even later lig ik rillend in de bedstee onder de dikke winterdeken die ik gelukkig al uit de kast had gehaald. Eerder wisselde ik die pas met de zomerdeken in oktober, maar na een paar nachten slecht slapen door koude voeten en knieën heb ik besloten mijn eigen regel los te laten. Op dit moment ben ik mezelf daar bijzonder dankbaar voor. Gerda haalt een glaasje water voor me en als ze me heeft geholpen een slokje te nemen gaat ze op de rand van de bedstee zitten. Dat is niet raar, we wonen al jaren naast elkaar en hebben elkaar in die jaren gesteund waar we konden. ‘Wat is er nou aan de hand?’ vraagt ze. Ik zucht en besluit eerlijk te zijn. ‘Kan ik je iets in vertrouwen vertellen, Gerda?’ Ik vraag het voor de vorm, want ik weet dat ik me geen zorgen hoef te maken over Gerda’s betrouwbaarheid. Als ze knikt vertel ik haar over mijn klachten, het bezoek aan de dokter en zijn boodschap. Ik vertel dat ik bang ben dat mijn einde gekomen is. Gerda blijft rustig, hoewel ik tranen zie opwellen in haar ogen. ‘Misschien moet u eerst even gaan slapen. U heeft uw middagdutje niet afgemaakt en wat er daarna is gebeurd maakt ook moe.’ Ik kijk haar dankbaar aan, ik hoop dat ze het ziet. Slapen ja, dat zou ik nu het liefst willen.
Ik droom. Het is een nare droom. Ik weet dat ik lig te draaien in mijn bed en af en toe voelde ik een koele hand op mijn voorhoofd. Het ene moment weet ik dat het de hand van Gerda moet zijn, het volgende moment denk ik dat het de hand is van een arts die moet beoordelen of ik dood ben. Ook Pieter dwaalt door mijn droom. Niet de vrolijke Pieter die ik ken, maar een man met een gemene grijns die de arts aanspoort mij dood te verklaren. Zelfs kleine Jan komt voorbij. Lieve Jan met zijn prachtige ogen die veel meer weten dan wie dan ook. Hij pakt mijn hand vast en zegt dat hij me komt voorlezen. Hij bukt om iets van de grond te pakken. Eerst kan ik niet goed zien wat het is, dan herken ik de vorm van een boek. Ik span me in om de titel te lezen, maar dat lukt niet. Ik zie alleen donkere vlekken op de plek waar je letters zou verwachten. ‘Jan, wat ga je lezen? Welk boek is het?’ vraag ik daarom maar. Als Jan zijn hoofd naar me omdraait staat mijn hart stil. Zijn lieve ogen zijn veranderd in duivelse ogen en in plaats van zijn lieve lach zie ik nu de gemene grijns die ik ook bij zijn vader zag. ‘Het heet “De moord op een grootmoeder”. Zal ik maar beginnen?’ Ik sluit mijn ogen en hap naar adem. Wat een afschuwelijk beeld.
‘Buurvrouw. Buurvrouw.’ Een vriendelijke stem haalt me terug in deze tijd. De stem stelt me gerust, maar mijn ogen hou ik voor de zekerheid nog maar even dicht. Ik zit niet te wachten op nog zo’n duivels gezicht. ‘Buurvrouw, wordt u wakker? Dokter Bolt is hier.’ De dokter? Wat komt die nou doen? Ik heb toch geen dokter laten halen? ‘Ik heb hem drie dagen geleden laten halen. U was er behoorlijk slecht aan toe. Kom, ik help u. Dan kunt u even rechtop zitten om te horen wat de dokter te zeggen heeft.’ Drie dagen geleden? Hoe lang heb ik dan geslapen? De vragen buitelen door mijn hoofd als ik me door Gerda overeind laat helpen. Nog steeds met mijn ogen dicht trouwens, ik durf ze nog niet open te doen. ‘Mevrouw Wiersema, kunt u mij horen?’ Dat is de dokter. Ik herken zijn stem. Voorzichtig doe ik een oog open. Ik zie het ronde brilletje en de serieuze blik. Zijn mond glimlacht vriendelijk. Ik open mijn andere oog en knik. ‘Ja, ik kan u horen,’ zeg ik. Ik schrik van mijn eigen stem. Zacht en krakerig. Ik kijk weer naar de dokter, heeft hij mij verstaan? ‘Goed. Dan vraag ik u nu even goed te luisteren.’ Ik knik weer. ‘Toen ik u drie dagen geleden bezocht was u er, zoals uw buurvrouw net al zei, slecht aan toe. Ik heb u onderzocht maar geen fysieke reden kunnen vinden voor uw toestand. ’De dokter zwijgt even en kijkt mij aan. Ik knik nogmaals om te laten weten dat ik hem begrijp. Is ook zo, maar hij mag van mij wel wat minder hoogdravend praten. ‘Diezelfde dag kwam mij ter ore dat uw buurvrouw Kooistra en haar dochter dezelfde verschijnselen hadden,’ gaat hij verder. ‘Zij het in lichtere mate.’ Het zal wel zo horen, dat taaltje. ‘Ik begreep dat zij bij u hebben gegeten op de dag dat de klachten ontstonden en daarom heb ik de karnemelk en de andere ingrediënten van uw pap laten onderzoeken door apotheker De Zaaier.’ Ik schrik. Waar gaat dit verhaal naar toe? ‘Tijdens dat onderzoek bleek dat resten van het giftige middel arsenicum in uw karnemelk zaten.’ Jan! Denk ik onmiddellijk. Jan heeft ook van de karnemelk gedronken. Is hij ook ziek geworden? Dan dringt tot me door wat de dokter nou eigenlijk zei: Arsenicum? Hoe is dat in godsnaam in mijn karnemelk terecht gekomen? ‘Ik heb van deze situatie aangifte gedaan bij de Officier van Justitie.’ Aangifte? Officier van Justitie? Dit gaat mijn pet te boven hoor. Wat is er toch aan de hand. Is iedereen gek geworden? Of ben ik het? Mijn hele lichaam begint te trillen. Gerda. Denk ik dan. Gerda heeft haar karnemelk van dezelfde boer. Maar zij zit hier naast me. ‘Ben jij niet ziek, Gerda?’ weet ik uit te brengen. Gerda schudt haar hoofd. ‘Nee, niemand is verder ziek geworden. Alleen u en moeder en dochter Kooistra.’ Ik begrijp er niks van. Maar dan zie ik opeens een beeld voor me. ‘Pieter,’ fluister ik. Ik zie weer voor me hoe hij uit mijn keuken kwam, hoe hij schrok toen ik vroeg of hij het niet kon vinden en hoe ongemakkelijk hij keek toen Jan hem zo bleef aanstaren. ‘Wat bedoelt u buurvrouw?’ Gerda buigt zich naar me toe. O nee, dat kan ik niet vertellen. Hoe betrouwbaar Gerda ook is, dit kan ik haar niet vertellen. Wat als Pieter opgepakt wordt? Hoe moet het dan met Anna en de kinderen? En die lieve Jan kan dan vast niet naar school. Laat de Officier maar onderzoek doen, van mij horen ze niks.
Twee dagen later voel ik me goed genoeg om de bedstee te verruilen voor de woonkamer. Eindelijk kan ik weer aan tafel zitten in plaats van de hele dag liggen. Vanochtend kwam Anna langs, met kleine Jan. Geheel tegen zijn gewoonte in heeft hij geen woord gezegd. In het uur dat hij aan tafel zat, op zijn vaste plek links van mij, keek hij alleen maar naar mij. En naar de keuken. Anna werd er kribbig van. ‘Zeg toch eens wat tegen je grootmoeder, ik word nerveus van dat zwijgen van jou,’ mopperde ze. Je zou toch denken dat ze het wel even lekker vond, die stilte. Meestal verwijt ze Jan dat hij nooit zijn mond houdt. Nu ratelde ze zelf aan een stuk door. Over van alles, behalve over wat er is gebeurd. O, ze heeft wel gevraagd of ik me beter voelde en of ik nog iets nodig had. Ze had een warme maaltijd meegenomen en heeft wat opgeruimd in mijn huis. Maar geen enkele keer vroeg ze of ik enig idee heb wat me is overkomen. Ik heb haar een tijdje geobserveerd en het viel me op dat ze rode ogen had, dat haar haar was losgeraakt uit de lage staart op haar rug en dat haar handen trilden. Ik kreeg de indruk dat het niet Jan was die haar nerveus maakte. Over Jan gesproken, hem heb ik ook bekeken. Eventjes maar, terwijl hij naar de keuken keek. Hij had het natuurlijk meteen door. Toen hij zich weer omdraaide en naar mij keek, liepen de koude rillingen over mijn rug. Die ogen. Hij weet het, dacht ik meteen. Hij weet wat Pieter gedaan heeft. Niemand heeft het hem verteld, maar hij weet het. En Anna weet het ook. ‘Hoe gaat het met Pieter?’ vroeg ik toen Anna weer tegenover me aan tafel ging zitten. ‘Ik heb hem hier nog niet gezien.’ Anna werd bleek en keek me niet aan. ‘Pieter is, eh, ja hij is…’ ‘Vader is weg,’ sprak Jan toen, terwijl hij naar zijn moeder staarde. Anna gaf hem een stoot tegen zijn schouder, alsof hij iets zei wat hij niet mocht zeggen. Maar volgens mij maakte hij het makkelijker voor haar. ‘Hij is weg?’ vroeg ik zo onnozel mogelijk. ‘Waar naartoe?’ Jan richtte zijn blik weer op mij. Ik zag pijn, verdriet en schuld in zijn ogen. ‘Dat weten we niet, grootmoeder.’ Een snik ontsnapte aan zijn keel. ‘Moeder,’ begon Anna weer. ‘Ik moet u iets vertellen.’ Stotterend vertelde ze dat ze zo is geschrokken van wat er met mij is gebeurd. Dat ze maar niet kon begrijpen dat iemand mij iets aan zou willen doen. Dat ze er maar over bleef malen. Alle mogelijkheden heeft ze doorgenomen. Een overval kon het niet zijn, want er ontbrak niks uit mijn huis. Had ik misschien een buurvrouw die boos op me was? Of schulden bij een winkelier? Al die vragen had ze hardop uitgesproken aan tafel. Jan was er natuurlijk bij en Pieter ook. De laatste zweeg en schudde zijn hoofd vertelde Anna. Maar Jan kon blijkbaar zijn zwijgen niet volhouden. Het arme mannetje moet onder enorme druk hebben gestaan. Terwijl Anna dit vertelde rolden er grote tranen over zijn wangen. Hij veegde ze af met de mouw van zijn rafelige trui. Die is natuurlijk van zijn oudere broers geweest en al zo vaak versteld dat hij bijna uit elkaar valt. ‘En toen kon Pieter niet anders dan bekennen.’ Anna praatte verder terwijl ik me zorgen maakte over Jan. Ik heb niet gehoord wat ze zei, maar ik wist het al. Jan boog zijn hoofd. Ik legde mijn hand op Anna’s koude hand en toen begon ook zij te snikken. ‘Hij wilde u dood maken, moeder. Hij wilde u vermoorden.’ Vertwijfeld keek ze me aan. Ik wreef met mijn duim over de rug van haar hand in een poging haar te kalmeren. Zinloos natuurlijk. ‘Maar Anna, waarom dan?’ Die vraag moest ik stellen, daar kon ik zelf maar geen antwoord op vinden. ‘Och moeder, de lompenhandel zit in het slop. Of in ieder geval de lompenhandel van Pieter.’ Haar verdriet sloeg nu om in boosheid. Ze spuugde de woorden uit. ‘Hij heeft ruzie gemaakt met klanten waardoor hij steeds minder werk had.’ Luidruchtig haalde ze haar neus op en veegde er met haar mouw langs. Toen pas viel me op dat ook haar jak z’n beste tijd gehad heeft. ‘Niet dat hij mij dat heeft verteld. Ik kwam er pas achter toen ik vroeg waarom er zo weinig huishoudgeld was. En zelfs toen wilde hij het niet vertellen, ik moest boos worden en dreigen dat ik zelf naar zijn klanten zou gaan voor hij mij vertelde wat er aan de hand was.’ Ik begon het te begrijpen. Maar nog niet alles was duidelijk. ‘Maar als hij geld nodig had, waarom heeft hij dan niks meegenomen?’ Anna kromp ineen bij die vraag. Alsof ze had gehoopt dat ik hem nooit zou stellen. ‘Hij had een levensverzekering op u afgesloten en wilde dat geld. Hij hoopte dat ik er nooit achter zou komen dat hij problemen had.’ Voor mij was het verhaal toen rond. Ik wilde alleen nog weten wat die schuldige blik in Jans ogen te betekenen had. Ik hoefde het niet te vragen. ‘Weet u wat ik het ergst vind?’ Ik schudde mijn hoofd maar Anna wachtte niet op mijn antwoord. ‘Jan wist het. Hij zag dat zijn vader raar deed toen hij uit uw keuken kwam. Onderweg naar huis heeft hij er iets over gezegd. Toen heeft Pieter hem laten zweren dat hij er nooit met iemand over zou praten. Hij zei dat iedereen dan heel boos op Jan zou zijn en dat hij er voor zou zorgen dat Jan nooit naar school zou gaan.’ Anna slaakte een diepe zucht. ‘Het arme kind, maar gelukkig heeft hij zijn mond niet gehouden. Ik vind dat zo dapper. Hij wist dat zijn vader zijn belofte na zou komen en toch vond hij het belangrijker dat wij wisten wat hij heeft gezien.’ Anna vertelde dat Pieter daarna vertrokken is. Hij heeft niks gezegd, niemand weet waar hij is. Vijf minuten na zijn vertrek stond de Officier voor de deur. Of Pieter er was, hij had een aantal vragen. Anna heeft hem vertelt wat er is gebeurd, daarna is de Officier weer vertrokken. Hij had de deur nog niet achter zich dichtgetrokken of Jan was in huilen uitgebarsten. ‘Het is mijn schuld dat papa weg is,’ had hij gesnikt. ‘Maar ik heb gezegd dat het juist heel dapper is wat hij heeft gedaan. Dat vindt u toch ook moeder?’ Ik keek naar Jan, die nog steeds ineengedoken op zijn stoel zat. Hij durfde mij niet aan te kijken. Maar ik wilde dat hij mij aankeek bij wat ik te zeggen had. Ik legde mijn vinger onder zijn kin en tilde die langzaam op. Zijn bezorgde, maar heldere ogen keken me bezorgd aan. Ik wist dat de woorden die ik nu zou kiezen van levensbelang zouden zijn voor Jan. Ik nam even de tijd en zei toen: ‘Jan, jij bent de dapperste jongen die ik ken. Je moest een moeilijke beslissing nemen want je wist dat je iemand pijn zou doen, welke keuze je ook zou maken. Jezelf, je vader, je moeder, mij. Maar jij koos voor de waarheid en dat was het beste wat je kon doen.’ Er brak een glimlach door op het gezicht van de kleine man. Nog een beetje bibberig, maar toch duidelijk een glimlach. Hij stond op, kroop op mijn schoot en zei: ‘Ik ben zo blij dat u er nog bent, grootmoeder. Nu kan ik u later toch voorlezen.
Ik ben benieuwd wat je vindt van dit korte verhaal. Laat het gerust weten in de reacties, stuur een dm op Instagram of mail naar welkom@emmiedevries.nl
